Zakład Pojazdów Szynowych, znajdujący się w Stargardzie, jest oddziałem warszawskiego przedsiębiorstwa ZPS, którego głównym obszarem działalności jest naprawa oraz budowa pojazdów szynowych. Historia tego zakładu sięga daleko w przeszłość, bo aż do 1859 roku, kiedy to powstały pierwsze, prowizoryczne warsztaty związane z budową linii kolejowej łączącej Stargard z Koszalinem.
Po zakończeniu II wojny światowej, te same warsztaty zyskały nową formę i rozpoczęły działalność jako Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego. Lata później, w 2000 roku, fabryka została postawiona w stan likwidacji, co doprowadziło do jej przejęcia przez nowego właściciela. W wyniku tego powstała Fabryka Pojazdów Szynowych, która w 2003 roku również doczekała się zmiany właściciela.
Od 2006 roku przedsiębiorstwo to funkcjonuje pod obecną nazwą, kontynuując swoją misję i rozwijając swoją ofertę w zakresie nowoczesnych pojazdów szynowych.
Historia
Powstanie i działalność do 1945
Towarzystwo Kolei Stargardzko-Poznańskiej uruchomiło pierwsze, wczesne warsztaty w dniu 9 sierpnia 1848 roku, w rejonie, który do teraz jest istotnym punktem na mapie transportowej regionu. Już dwa dni przed otwarciem linii do Koszalina, w dniu 30 maja 1859 roku, Warsztaty Kolejowe (Ausbesserungswerk Stargard) rozpoczęły działalność, co pozwoliło na dalszy rozwój.
W początkowej fazie swojej działalności, zakład miał na swoim pokładzie 11 urzędników oraz 100 robotników, co świadczy o dynamicznym rozwoju. Znajdowały się tam specjalistyczne hale, w tym hala napraw wagonów oraz hala do renowacji parowozów, z miejscem dla 20 lokomotyw, 6 tendrów oraz 75 wagonów. Dodatkowo na odprężonych stanowiskach odbywały się prace serwisowe dla 130 innych wagonów oraz 22 tendrów. Koszt budowy warsztatów wyniósł 9,3 mln thalerów, a ich rozmiary czyniły je największym obiektem tego typu w regionie Pomorza.
Oprócz lokomotyw Borsig oraz Vulkan, które były często naprawiane, warsztaty zyskały uznanie i status drugiego co do wielkości pracodawcy w pierwszej dekadzie XX wieku w Pomorzu, o czym świadczy zunehmendckie przejęcie przez skarb państwa pruskiego w 1879 roku. W roku 1914 zakład przyjął nową nazwę: Warsztaty Główne (Hauptwerkstatt Stargard) i z uwagi na działania wojenne przystąpiono do intensywnej rozbudowy. W wyniku tego, kuźnia z 33 palarniami oraz uruchomiona lokomotywownia z 54 stanowiskami powiększyły jego oferta.
1923 rok przyniósł zmianę nazwy na Kolejowe Zakłady Naprawcze (Reichsbahn Ausbesserungswerk Stargard), a nowa struktura organizacyjna podzieliła zakład na sześć oddziałów, co pozwoliło na bardziej efektywną koordynację działań. Zarządzane zaplecze techniczne umożliwiło serwisowanie 1648 wagonów oraz 437 lokomotyw. Działalność rozwinęła się do tego stopnia, że zaczęła się budowa mieszkań dla pracowników w okolicy osiedla Chopina.
Wraz z przejęciem władzy przez nazistów w 1937 roku, nastąpiła zmiana profilu produkcji, gdy zakład zaczynał dostosowywać wagony do warunków wojennych, w tym produkcję pociągów pancernych. Po wybuchu wojny stargardzkie zakłady były odpowiedzialne za organizowanie pociągów sanitarnych do szybkiej naprawy zniszczeń na torach. W boomie zatrudnienia, w latach 1942-1943, liczba pracowników wzrosła do 6 tysięcy, co miało związek z wykorzystaniem przymusowej pracy jeńców wojennych z pobliskiego Stalagu II D. Po stracie większości urządzeń w lutym 1945 roku, podczas ewakuacji przez Niemców, zakłady przetrwały bez większych strat.
Odbudowa po wojnie
W dniu 17 lipca 1945 roku, warsztaty Główne PKP wznowiły swoją działalność, zatrudniając osadników z Radomia, którzy wzięli na siebie odpowiedzialność za odbudowę zniszczonego obiektu. Prowadzono prace pod różnymi kategoriami, w tym naprawy bieżące wagonów osobowych i towarowych. Wszyscy pośredniczyli w nawiązywaniu struktur produkcyjnych, które zaczęły ulokowywać się pod zwierzchnictwem Zarządu Kolei Państwowych.
Wraz z wdrażaniem planu pięcioletniego (1950-55), zmieniono nazwę warsztatów na Warsztaty Mechaniczne. Po upływie sześciu miesięcy zakład został przekształcony na Zakłady Naprawcze Parowozów nr 18, a później uzyskał samodzielność i nazwę Przedsiębiorstwo Państwowe ZNTK „Stargard”. Do roku 1957 zakład znacząco zwiększył swoją powierzchnię, osiągając 77,2 tys. m².
Warto podkreślić, że w szczególności w latach sześćdziesiątych podjęto działania na rzecz nowej specjalizacji produkcyjnej. Uruchomiono nowe linie produkujące maszyny torowe, co wcześniej było realizowane na zasadzie importu. Współpracowano z Fabryką Wagonów w Świdnicy, dostarczając podwozia dla cystern budowanych na rynek ZSRR oraz wagony wąskotorowe.
Prywatyzacja i likwidacja
W wyniku przemian ustrojowych w PPPKP, zorganizowano restrukturyzację, co doprowadziło do pełnej samodzielności dla wszystkich ZNTK, w tym dla stargardzkiego zakładu. Pomimo cięć w zatrudnieniu, deficyt stawał się z roku na rok coraz bardziej widoczny. W lutym 1995 roku włączono ZNTK Stargard do Programu Powszechnej Prywatyzacji. Zainteresowanie wyraził milioner J. Rockefeller, ale finalnie propozycje były nieprzyjęte, powodując zerwanie negocjacji.
Zakład przeszedł wiele zmian, eliminując mienie, które nie miało związku z produkcją. Przykładowo, budynek szkoły przyzakładowej przypadł Zespołowi Szkół Transportowych, a Kolejowy Klub Sportowy Błękitni zyskał nowe lokum. Ośrodki wypoczynkowe zostały wydzierżawione, a następnie sprzedane. W drugiej połowie 1999 roku zakład znalazł się na krawędzi upadku, gdy zamówienie PKP na pociągi sieciowe nie przyniosło efektów z powodu braku akceptacji ze strony banków i końcowym upadkiem w kwietniu 2000 roku.
Fabryka Pojazdów Szynowych
Powstanie Fabryki Pojazdów Szynowych miało miejsce w maju 2000 roku, bazując na działalności ZNTK „Stargard”. Zakład ten zatrudniał 168 osób i skupił się na produkcyjnym wykonywaniu usług. Niestety, w połowie 2003 roku fabrykę dotknęły trudności, co skutkowało jej likwidacją.
Zakład Pojazdów Szynowych
W dniu 10 września 2003 roku, teren upadłej Fabryki Pojazdów Szynowych został przejęty przez spółkę MTR z Warszawy, a 15 września 2005 roku stała się ona pełnoprawnym właścicielem zakładu. Część terenu ZNTK została włączona do Stargardzkiego Parku Przemysłowego w 2004 roku. 12 kwietnia 2006 roku MTR zaktualizowała swoją nazwę na ZPS, a siedziba firmy zlokalizowana jest przy ul. Górczewskiej 228D/U2 w Warszawie. Zakład w Stargardzie nosił nazwę Zakład Pojazdów Szynowych i zyskał nową tożsamość.
W ciągu następnych lat zakład zrealizował liczne dostawy dla PKP SKM, Tramwajów Warszawskich, oraz zyskiwał zamówienia z zagranicy, jak Tajlandia i Hiszpania. W lutym 2015 roku PKP Polskie Linie Kolejowe podpisały umowę na nowoczesny pojazd diagnostyczny do badań szyn. Kolejne umowy dotyczyły dostaw drezyn i pociągów sieciowych, aż do incydentu, który rozegrał się 3 października 2018 roku, gdy doszło do pożaru dwuczłonowego pojazdu diagnostycznego.
Zestawienie produkcji
W okresie od 1945 do 2000 roku, Zakład Naprawczy Taboru Kolejowego w Stargardzie (ZNTK Stargard) zdołał wyprodukować imponującą liczbę ponad 20 000 maszyn. Wśród tych, najwięcej wyprodukowano podwozi modelu 903R. Jednakże, najbardziej rozpoznawalnym i popularnym pojazdem towarowym, jaki wyszedł z linii produkcyjnej ZNTK, był wózek motorowy WM-15, który powstawał w latach 1977–1996 w liczbie 555 sztuk.
| Nazwa pojazdu | Rok produkcji | Ilość sztuk |
|---|---|---|
| Nasuwarka toru NH | 1963–2000 | 1468 |
| Oczyszczarka tłucznia OT-400 | 1966 | 155 |
| Zgarniarka tłucznia ZT-250 | 1972–1993 | 121 |
| Nasuwarka torów NS-60 | 1972–1991 | 589 |
| Pociąg do transportu odsiewek PT0-200 | 1976–1990 | 56 |
| Układarka szyn WS-1 | 1977–1991 | 51 |
| Wózek motorowy WM-15 | 1977–1996 | 555 |
| Platforma roboczo-gospodarcza PRG-45A | 1974–1996 | 167 |
| Przyczepa do wózka PWM-15 | 1979–1994 | 552 |
| Chemiczna odchwaszczarka CHOT-50 | 1980–1988 | 21 |
| Podbijarka torów PT-800 | 1982–1996 | 35 |
| Profilarka ławy torowiska PŁT-500 | 1985–1993 | 50 |
| Podwozie 903R | 1962–1991 | 15 592 |
| Pług śnieżny 411S | 1972–1989 | 158 |
Zatrudnienie
Historia zatrudnienia w Zakładzie Pojazdów Szynowych jest bogata i pełna istotnych zmian w liczbie pracowników na przestrzeni lat. Poniżej przedstawiona tabela ilustruje rozwój zatrudnienia w zakładzie, z podziałem na robotników i urzędników. Obserwujemy znaczący wzrost liczby pracowników w kluczowych latach, co świadczy o intensywnym rozwoju zakładu i jego adaptacji do potrzeb rynku.
| Rok | Robotnicy | Urzędnicy | Uwagi |
|---|---|---|---|
| 1860 | 100 | 11 | – |
| 1898 (1 IV) | 412 | 35 | – |
| 1909 (31 VI) | 800 | 50 | – |
| 1914 | 1000 | ? | – |
| 1918 | 2210 | 139 | – |
| 1922 | 2000 | ? | – |
| 1932 | 1217 | 172 | – |
| 1934 | 1495 | 175 | – |
| 1941 | 4000 | ? | – |
| 1943 | 6000 | ? | – |
| 1945 | 151 | 19 | – |
| 1950 (początek) | 885 | ? | – |
| 1950 (koniec) | 921 | ? | – |
| 1960 | 1262 | 148 | – |
| 1970 | 2159 | 340 | – |
| 1971 | 2290 | ? | – |
| 1972 | 2362 | ? | – |
| 1980 | 2108 | 361 | – |
| 1990 | 1532 | 325 | – |
| 1991 | 1500 | ? | – |
| 1995 | 900 | ? | – |
| 1996 | 840 | ? | – |
| 1997 | 740 | ? | – |
| 1999 (koniec) | 440 | ? | – |
| 2000 (początek) | 391 | ? | – |
| 2000 (koniec) | 168 | ? | – |
Informacje zawarte w tabeli mają na celu ukazanie nie tylko liczby zatrudnionych, ale również kontekstu historycznego, który mógł mieć wpływ na te zmiany.
Dyrektorzy
W zakładzie odpowiedzialnym za pojazdy szynowe, lista osób pełniących funkcje dyrektorów jest istotnym elementem jego historii i struktury zarządzającej.
| Data rozpoczęcia | Data zakończenia | Nazwisko i imię | Stanowisko |
|---|---|---|---|
| 18.07.1945 | 31.12.1946 | Stanisław Figurzuński | Naczelnik |
| 01.01.1947 | 31.08.1948 | Stanisław Użarowski | Naczelnik |
| 01.09.1948 | 19.02.1949 | Bogdan Matczyński | P.o. Naczelnika |
| 20.02.1949 | 31.07.1950 | Leon Michalski | Naczelnik |
| 01.08.1950 | 31.12.1952 | Bogdan Matczyński | Dyrektor |
| 01.01.1953 | 31.12.1956 | Wasyl Owczarenko | Dyrektor |
| 01.01.1957 | 31.12.1957 | Henryk Wlazło | P.o. Dyrektora |
| 01.01.1958 | 25.10.1959 | Zbigniew Andrys | Dyrektor |
| 26.10.1959 | 19.03.1963 | Stanisław Chełstowski | Dyrektor |
| 20.03.1963 | 05.07.1966 | Józef Śmiechowski | Dyrektor |
| 06.07.1966 | 31.01.1967 | Wiesław Motyka | P.o. Dyrektora |
| 01.02.1967 | 19.01.1971 | Henryk Kubica | Dyrektor |
| 20.01.1971 | 08.07.1982 | Jerzy Zajączkowski | Dyrektor |
| 09.07.1982 | 30.10.1987 | Jan Kuźmicki | Dyrektor |
| 02.11.1987 | 20.05.1990 | Włodzimierz Czaboryk | Dyrektor |
| 22.05.1990 | 31.07.1991 | Henryk Klupś | Dyrektor |
| 21.08.1991 | 29.10.1999 | Leszek Szczepański | Dyrektor |
| 02.11.1999 | 19.04.2000 | Juliusz Kajkowski | Dyrektor |
Rola ZNTK w życiu miasta
Historia Kolejowych Zakładów Naprawczych ma swoje korzenie jeszcze przed II wojną światową.
W 1925 roku podjęto decyzję o budowie zakładowych domów mieszkalnych, które miały na celu poprawę jakości życia pracowników. W ich ramach powstało 156 mieszkań, co przyczyniło się do wzrostu komfortu codziennego życia zatrudnionych w zakładach.
Po zakończeniu wojny, władze ZNTK skoncentrowały swoje wysiłki na tworzeniu nowych mieszkań dla pracowników. Wzniesione budynki przy ulicach Piłsudskiego, Wyszyńskiego, a także na osiedlach Zachód i Kopernika, wzbogaciły lokalną przestrzeń mieszkaniową o łącznie 591 lokali.
18 maja 1945 roku, natychmiast po uruchomieniu zakładu, powstał Kolejowy Klub Sportowy „Błękitni” Starogród nad Iną. Ten klub stanowił pionierską organizację kulturalną, jaka zagościła na Pomorzu Zachodnim po II wojnie światowej. Pierwszy mecz z udziałem zespołu Błękitnych, w którym drużyna zmierzyła się z jednostką Armii Czerwonej, zakończył się zwycięstwem gospodarzy 4:2.
W tym samym roku stworzono również Stargardzki Dom Kultury Kolejarza, który jest jednym z nielicznych domów kultury w Polsce, działających nieprzerwanie do obecnych czasów. Dodatkowo na terenie miasta funkcjonowały obwód lecznictwa kolejowego, dwie apteki oraz pogotowie kolejowe, co znacząco wpływało na zapewnienie lokalnej społeczności dostępu do usług medycznych.
Od lat 50. XX wieku aż do nadchodzącego milenium, Stargard był powszechnie określany mianem „miasta kolejarzy”. Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego „Stargard” wyróżniały się jako największy zakład w regionie, a w szczytowych momentach działalności zatrudniały ponad 2300 pracowników.
Dzięki strategicznemu położeniu miasta, które jest stargardzkim węzłem kolejowym, w jego obrębie działały lokomotywownia, wagonownia oraz kilka kluczowych służb, takich jak drogowa, mechaniczna czy eksploatacyjna. W latach 70. XX wieku, łączna liczba osób zatrudnionych w zakładach kolejowych przekraczała 5000, co świadczy o ogromnym znaczeniu, jakie kolej miała dla lokalnej gospodarki i struktury społecznej.
Przypisy
- ZPS Stargard: Coraz więcej chętnych na pojazdy techniczne [online] [dostęp 26.02.2018 r.]
- PLK nareszcie kupuje drezyny [online] [dostęp 26.02.2018 r.]
- ZPS z kolejną umową od PKP PLK. Pociąg sieciowy [online], inforail.pl [dostęp 04.03.2018 r.]
- Po pożarze pociągu diagnostycznego dla PLK: Projekt już był mocno opóźniony [online], rynek-kolejowy.pl, 10.10.2018 r. [dostęp 20.12.2018 r.]
- S. Szwajlik, Dzieje kolei stargardzkiej, Stargard 2002, s. 56.
- S. Szwajlik op. cit., s. 57.
- Archiwum Państwowe o/Stargard, Akta ZNTK nr 266, s. 2.
- Kurier Szczeciński, nr 146, 1995, s. 32, Czy dobiją targu? Rockefeller i ZNTK.
- ZPS: Historia firmy. mtrzps.com.pl. [dostęp 05.01.2016 r.]
- ZPS: Kontakt. mtrzps.com.pl. [dostęp 05.01.2016 r.]
- według stanu na 6 stycznia 2016 siedziba rejestrowa przedsiębiorstwa Zakład Pojazdów Szynowych Sp. z o.o. mieści się w Warszawie przy ul. Zgrupowania Żmija 17 A /12, zob. Wyszukiwarka podmiotów KRS (dla numeru KRS 0000157384)
- a b N. J. Torff, Das Reichbahn Ausbesserungswerk (RAW) Stargard, [w:] Stargarder Jahresblatt, 1996, Keiftel 1996, s. 31.
- a b N. J. Torff, op. cit., s. 32.
- a b W. Bäumer, S. Bude, Eisenbahn in Pommern, Ostdeutsche Eisenbahngeschite, Das Ausbesserungswerk Stargard, Bd. 3, Egglham 1983, s. 102.
- S. Szwajlik, op. cit., s. 86.
- J. Karpiński, Polskie Koleje Państwowe, Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego „Stargard”, biuletyn, Szczecin 1985, s. 1.
- a b c d E. Olszewski, Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Stargardzie 1859-2000, [w:] Stargardia t. III, Stargard 2003, s. 467.
- S. Szwajlik, op. cit., s. 156.
- a b c S. Szwajlik, op. cit., s. 158.
- a b c S. Szwajlik, op. cit., s. 159.
- Fabryka Pojazdów Szynowych.
- E. Olszewski op. cit., s. 473.
Oceń: Zakład Pojazdów Szynowych