Kościół św. Jana w Stargardzie

---

Historia

Średniowieczna historia kościoła św. Jana w Stargardzie jest głęboko związana z miejscową komandorią joannitów. Dawna kaplica konwentualna z końca XIII wieku została stopniowo zastąpiona przez budowaną przez wiele lat późnogotycką świątynię ceglaną, która przybrała formę trójnawowego kościoła halowego z halowym chórem obejściowym oraz osiową wieżą po zachodniej stronie.

Badania prowadzone do tej pory wskazuje na datowanie tej budowli na XV wiek, w oparciu o znajdującą się w wieży tablicę inskrypcyjną oraz analizę stylistyczną. Jednak świątynia nie powstała w całości równocześnie. Korpus nawowy zbudowano znacznie wcześniej – już w drugiej ćwierci XIV wieku, musiał zostać oddany do użytku liturgicznego najwcześniej w 1354 roku. Dawny szczyt wschodni, skryty w strefie poddasza, również można datować na drugą połowę XIV wieku dzięki analizie stylistycznej. Analiza struktury murów sugeruje, że równolegle z korpusem zbudowano jednonawowy chór, wykorzystując fundamenty dawnej kaplicy klasztornej. Chór ten posiadał dwa przęsła o prostym zakończeniu wschodnim.

Prowadząc bardziej szczegółowe badania, można wyróżnić cztery różne etapy budowy w części chórowej. W drugiej fazie, prawdopodobnie przed 1397 rokiem, chór został rozbudowany poprzez dodanie wielobocznych przęseł wschodnich. W międzyczasie rozpoczęto prace przy zachodniej wieży w 1408 roku, które trwały aż do lat 50-tych XV wieku, w wyniku czego jednonawowy chór przekształcono w halowe założenie obejściowe. Około roku 1500 dobudowano dodatkowy pierścień niskich kaplic obejściowych.

Kościół charakteryzuje się detalami wzorowanymi na Kolegiacie Mariackiej, w szczególności w kwestii dekoracji wieży oraz obejścia chóru z wieńcem kaplic. W nawie środkowej znajdują się sklepienia gwiaździste – jednakże sklepienia na nawach bocznych mają formę krzyżowych. Szczególnie szczęśliwie świątynia omijały pożary, które wielokrotnie dotykały średniowieczne miasto. Niestety, w roku 1540 i 1697 wieża uległa zniszczeniu na skutek wichur oraz być może błędów konstrukcyjnych, co spowodowało, że runęła na sklepienia i kaplice przywieżowe.

Po burzliwych wydarzeniach, wieża została szybko odbudowana, a nowy dach dwuspadowy wybudowano, który przetrwał blisko dwa wieki. Hełm wieży, mający wysokość 99 m i będący jednym z najwyższych na Pomorzu Zachodnim, pochodzi z roku 1892. Wiosną 1998 roku, podczas prac remontowych zwieńczenia wieży, odkryto zbiór dokumentów oraz monet, w tym list pastora, datowany na 17 sierpnia 1893 roku, które umieszczono w metalowej kuli. Odkryte artefakty przekazano do Muzeum Miejskiego znajdującego się przy Rynku Staromiejskim, a ich miejsce zajęły informacje na temat współczesnego Stargardu i przesłanie do przyszłych pokoleń.

Po przejęciu Stargardu przez polskie władze w 1945 roku, kościół najpierw stał się własnością państwową, jednak już 12 września 1945 roku Państwowy Urząd Repatriacyjny oddał go w użytkowanie Kościołowi rzymskiemu. Pieczę nad obiektem przejęli księża z Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej, którzy rozpoczęli proces renowacji. Naprawiono dach, usunięto dwa pociski artyleryjskie pozostające w wieży, a w 1946 roku przebito ścianę w wieży, tworząc nowe główne wejście. Dokonano jeszcze wielu renowacji, z których warto wspomnieć remont dachu, wymianę posadzki z ceglanej na marmurową, a także odkrycie trumien w nawie głównej. W latach 1958–1961 wnętrze kościoła zostało pomalowane, a filary ozdobiono polichromiami autorstwa prof. Hoppera.

W ramach kolejnych prac, w latach 1968–1973 założono witraże wykonane w pracowni W. Ostrzołka oraz przeprowadzono renowację murów. Żyrandole są natomiast z roku 1976, a nowy marmurowy ołtarz powstał w 1978 roku. Ostatnie prace, w tym budowę nowej zakrystii, miały miejsce w latach 1980–1983.

W 2004 roku rozpoczęto handlarz wymiany krzyża oraz miedzianego pokrycia dachowego. 17 września 2010 roku, w Ołtarzu Ojczyzny znajdującym się w kościele, odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą ofiarom katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku.

Wyposażenie

Warto zwrócić uwagę na historyczne bogactwo kościoła św. Jana, które rozkwitało do czasów II wojny światowej. Wówczas znajdowało się tam wiele cennych elementów wyposażenia, w tym m.in. wspaniały, późnogotycki poliptyk świętojański, datowany na drugą połowę XV wieku. Dzieło to, stworzone przez pomorski warsztat, wykazuje znaczące wpływy sztuki hamburskiej oraz rostockiej.

W centralnej części poliptyku umieszczone były rzeźby Maryi oraz Jezusa Chrystusa, a także sceny przedstawiające życie św. Jana. Niestety, przed wybuchem działań wojennych w 1945 roku, cenny poliptyk został zdemontowany i przechowany w kościele filialnym w Tychowie. Po zakończeniu konfliktu, dzieło to trafiło do Muzeum Narodowego w Szczecinie, gdzie można podziwiać jego piękno.

Oprócz poliptyku, w kościele znajdowały się również barokowe organy, które zostały zbudowane przez organomistrza Wagnera w 1731 roku. W północnej części kościoła, nieopodal zakrystii, zachowały się także piętnastowieczne stalle czterosiedziskowe, charakteryzujące się rzeźbionymi ściankami. W 2005 roku do kościoła zakupione zostały relikwie świętego Rafała Kalinowskiego, które wzbogacają jego duchowe dziedzictwo.

---

Oceń: Kościół św. Jana w Stargardzie

---